Polymyalgia rheumatica

Klachten bij polymyalgia rheumatica

De klachten met polymyalgia rheumatica (PMR) ontwikkelen zich meestal langzaam, maar een plotseling begin is ook mogelijk. U heeft zich waarschijnlijk al een tijdje niet helemaal fit gevoeld, was vaker moe, werd dunner, had lichte koorts, moeheid, ziek gevoel, afvallen, ’s nachts zweten, enzovoorts. Kenmerkend is dat u de pijn aan beide kanten van uw lichaam heeft. De klachten kunnen wel aan één kant beginnen.

De primaire symptomen bij polymyalgia rheumatica zijn ernstige stijfheid en pijn in de spieren van de bovenarmen, nek, onderrug en heupen. Deze symptomen ontwikkelen zich snel en zijn erger in de ochtend. Als u PMR heeft, kunt u ook griepachtige symptomen hebben, waaronder koorts, zwakte en gewichtsverlies. Recent onderzoek heeft aangetoond dat bij ontstekingen bij PMR de schouder- en heupgewrichten zelf en de slijmbeurzen rondom deze gewrichten betrokken zijn. Pijnen aan de bovenarmen en dijen beginnen dus bij de nabijgelegen schouder- en heupgewrichten. Dit noemen artsen ‘uitstralende pijn‘. Als er geen behandeling van polymyalgia rheumatica (PMR) is, kunnen de symptomen ook vanzelf stoppen, maar dat kan maanden tot soms jaren duren.

De meeste patiënten hebben ook een verhoogde bezinking en een verhoogd ontstekingseiwit in het bloed. Verder krijgt een aantal van de polymyalgia rheumatica patiënten ook te maken met een vaatontsteking, genaamd arteriitis temporalis of reuscelarteriitis. Dit is een ernstige ziekte, waarbij u onder andere hevige hoofdpijn kunt hebben en zelfs uiteindelijk blind kunt worden als er niet behandeld wordt.

Bij polymyalgia rheumatica kunt u last hebben van de volgende klachten:
• plotselinge hevige spierpijn en stijfheid in uw nek, schouders, bovenarmen, rond de heupen, dijen en in de onderrug, die langer dan vier weken duurt.
• pijn en stijfheid, die ‘s nachts en ‘s ochtends het hevigst zijn.
• koorts of koude rillingen.
• afvallen en een gebrek aan eetlust.
• een gebrek aan energie.
• moeite met opstaan uit een stoel of uit de auto stappen na een lange rit.
• moeite met dagelijkse handelingen als douchen, aankleden, sporten, werken.
• moeite om de armen boven het hoofd te tillen.
• vermoeidheid, algeheel gevoel van malaise, uzelf niet lekker voelen.

Diagnose

Uw arts baseert de diagnose op een combinatie van een anamnese, zijn bevindingen en aanvullende onderzoekuitslagen.

Anamnese
Als u bij een reumatoloog komt, zal de arts u allerlei vragen stellen, zoals:
• wat uw klachten zijn.
• hoe uw klachten zijn ontstaan.
• welke klachten of aandoeningen u al eerder heeft gehad of nog steeds heeft (uw medische voorgeschiedenis).
• wanneer uw klachten optreden en wat deze klachten verergert.
• welke medicijnen u gebruikt.
• hoe uw dagpatroon er ongeveer uitziet.
• wat voor werk u doet.
• komen er in uw familie reumatische aandoeningen voor?

Polymyalgia rheumatica (PMR) is mogelijk moeilijk te diagnosticeren. Het belangrijkste kenmerk voor polymyalgia rheumatica is het specifieke klachtenpatroon. De diagnose wordt gesteld op grond van het klachtenpatroon en beschrijving van uw klachten. Als er geen andere ziekten vastgesteld kunnen worden, kan de arts de diagnose polymyalgia rheumatica uiteindelijk stellen op basis van uw leeftijd (ouder dan 50 jaar), uw klachten en uw bloedbezinking. Als uiteindelijk blijkt dat het medicijn prednison goed helpt tegen uw klachten, dan is het helemaal zeker dat u polymyalgia rheumatica heeft.
Meestal is het uw huisarts die polymyalgia rheumatica bij u herkent en u behandelt. Als hij de diagnose niet duidelijk kan stellen, verwijst hij u door naar een internist of reumatoloog.

Bloedonderzoek
Polymyalgia rheumatica is een vorm van ontstekingsreuma. Er is wel een belangrijk verschil met andere inflammatoire reumatische ziekten: mensen met spierreuma hebben geen antilichamen (antistoffen) in het bloed. De bezinkingssnelheid van de rode bloedcellen (BSE) wordt gemeten en soms ook de hoeveelheid C-reactief proteïne (CRP) in uw bloed en de witte bloedcellen. Beide waarden zeggen iets over de hevigheid van de ontsteking.
• Bezinkingssnelheid (BSE) van de rode bloedcellen (erytrocyten) wordt gemeten. Een buisje met afgenomen bloed wordt in een trilvrije omgeving geplaatst zodat de rode bloedcellen onder invloed van de zwaartekracht naar de bodem kunnen zakken. Na een half uur dan wel een uur is er een kolom plasma in het buisje ontstaan waarvan de lengte nauwkeurig kan worden afgemeten. Bij mannen is de bezinking goed wanneer deze maximaal 15 mm is en bij vrouwen geldt een maximum van 20 mm. Stijgt het bezinksel boven dit getal uit dan spreken we van een verhoogde bezinking in het bloed.
• C-reactief proteïne (CRP). Wanneer een ontsteking in het lichaam aanwezig is, maakt de lever de stof C-reactief proteïne aan. Het is via een bloedonderzoek mogelijk om de hoeveelheid van dit eiwit in het bloed te meten. De test is nuttig voor de arts bij het diagnosticeren van acute en chronische aandoeningen die ontstekingen veroorzaken. Een breed scala aan ontstekingsaandoeningen veroorzaakt verhoogde waarden van C-reactief proteïne (CRP).

In PMR zijn de resultaten van de bloedonderzoeken om ontstekingen op te sporen meestal vrij hoog, maar bij sommige patiënten kunnen deze tests normale of slechts enigszins verhoogde resultaten hebben. Bloedonderzoek geeft geen definitief antwoord, omdat deze bevindingen niet specifiek zijn voor polymyalgia rheumatica. U kunt ook bloedarmoede krijgen.

Diagnose
Als er geen andere ziekten kunnen worden gediagnosticeerd, kan de arts uiteindelijk polymyalgia rheumatica diagnosticeren op basis van uw leeftijd (ouder dan 50 jaar), uw symptomen en uw bloedbeeld. Als blijkt dat het medicijn prednison goed helpt tegen uw symptomen, dan is het absoluut zeker dat u polymyalgia rheumatica heeft.

Een klein deel van de patiënten met PMR heeft een meer chronisch (permanent) beloop van de ziekte met afwisselend rustige en actieve fasen. Als u het medicijngebruik niet kunt stoppen en als u lichamelijke klachten blijft houden, zal de arts onderzoeken of u mogelijk reumatoïde artritis (RA) of artrose heeft.

Behandeling

Als u polymyalgia rheumatica niet laat behandelen en geen medicijnen inneemt, kunnen de klachten uiteindelijk ook vanzelf over gaan, maar dat duurt dan maanden tot soms jaren. Om polymyalgia rheumatica te behandelen, krijgt u medicijnen. De standaard behandeling bestaat vaak uit prednison, een corticosteroïde. Als u nog niet bent begonnen met prednison, of als dat nog niet goed werkt, kunt u paracetamol als pijnstiller gebruiken. Verder kunt u een behandeling krijgen met een DMARD (methotrexaat) of een NSAID.

Pijnstillers, die u zelf kunt aanschaffen zonder recept
• Een gewone pijnstiller met de werkzame stof paracetamol. Paracetamol helpt tegen pijn en koorts, veroorzaakt geen maagproblemen, geeft meestal geen bijwerkingen en is goed te combineren met andere medicijnen.
• Een NSAID, een ontstekingsremmende pijnstiller. De afkorting NSAID staat voor Non-Steroidal Anti-Inflammatory Drugs. Deze pijnstillers remmen ontstekingen. In een lagere dosering zijn NSAIDs, zoals diclofenac, naproxen en ibuprofen, zonder recept te koop.

Heeft u lichamelijke klachten? Ga dan altijd naar uw huisarts of specialist voor een goede diagnose ervan en de juiste behandeling.

Geneesmiddelen op recept
Dit wordt verstrekt door uw arts of reumatoloog of internist.
• Een corticosteroïd (een kunstmatig bijnierschorshormoon) is een medicijn dat lijkt op het natuurlijke hormoon dat het lichaam in de bijnierschors produceert. Deze ontstekingsremmende medicijnen onderdrukken de afweerreactie (immuunrespons) in het lichaam en de ontsteking. Een corticosteroïd medicijn kan snel effectief zijn voor een zwelling die gelokaliseerd is (niet wijdverbreid) door een injectie in de aangetaste gewrichts- of peesmantel (het membraan rond een pees).
Als uw arts een sterk vermoeden van PMR heeft, dan kan hij u in een lage dosering een corticosteroïd medicijn voorschrijven, zoals prednison (Deltasone, Orasone). Als PMR aanwezig is, dan kan het medicijn snel de stijfheid verlichten. De respons op het gebruik van corticosteroïden kan zeer wisselend zijn. Soms voelen patiënten zich beter na slechts één dosis, maar dat kan ook langer duren. Wanneer uw symptomen onder controle zijn, zal uw arts de dosis van het corticosteroïd medicijn langzaam verlagen. Het doel is om de laagste dosis te vinden die u comfortabel houdt. Sommige mensen kunnen binnen een jaar stoppen met de corticosteroïden. Anderen zullen echter een kleine hoeveelheid van dit medicijn gedurende 2 tot 3 jaar moeten gebruiken om pijn en stijfheid onder controle te houden. Symptomen kunnen terugkeren en omdat de symptomen van PMR gevoelig zijn voor zelfs kleine veranderingen in de dosis corticosteroïden, moet uw arts de geleidelijke afname van dit geneesmiddel bepalen. Het langdurig gebruik van corticosteroïden kan ook leiden tot botontkalking (osteoporose).
• Een conventionele synthetische DMARD (Disease Modifying Anti Rheumatic Drug), bijvoorbeeld methotrexaat (Rheumatrex, Trexall, Otrexup, Rasuvo), sulfasalazine (Azulfidine), hydroxychloroquine (Plaquenil), azathioprine en leflunomide (Arava). Een DMARD heeft verschillende werkingsmechanismen en onderdrukt de gewrichtsontstekingen bij een aantal vormen van reuma. Wanneer u een DMARD gebruikt in een vroege fase van uw ziekte, zullen uw gewrichten minder beschadigd raken door de ontstekingen. Deze medicijnen verlichten niet alleen de klachten, maar vertragen ook de progressie van de gewrichtsschade. Naast de DMARD kan de arts ook tegelijkertijd een NSAID of een corticosteroïd of een combinatie van reumaremmers voorschrijven om de pijn direct te bestrijden en de ontsteking beter aan te pakken.
• Een NSAID. De afkorting NSAID staat voor Non-Steroidal Anti-Inflammatory Drugs, zoals ibuprofen (Advil, Motrin) en naproxen (Naprosyn, Aleve). Het gaat om medicijnen die ontstekingen remmen, maar die geen corticosteroïden (steroïden) bevatten. Een NSAID vermindert de pijn, stijfheid, koorts en remt de ontstekingen in uw lichaam, maar voorkomt geen gewrichtsschade. Ontstekingsremmende pijnstillers zijn allemaal werkzaam tegen pijn en ontstekingen. Toch kan het ene middel beter bij u werken dan een ander middel. Dat komt omdat iedere persoon anders reageert op medicijnen én doordat iedere ontstekingsremmende pijnstiller net even anders werkt in uw lichaam.

Als de symptomen van polymyalgia rheumatica na twee of drie weken behandeling niet verdwijnen, is de diagnose PMR niet waarschijnlijk en zal uw arts naar andere oorzaken voor uw ziekte kijken.

Gebruik medicijn en therapietrouw

• Het is belangrijk dat u de medicijnen inneemt zoals ze zijn voorgeschreven. Om uw ziekte goed onder controle te krijgen, is het zeer belangrijk dat u uw medicijnen dagelijks op vaste tijden inneemt. Als u dat niet doet, wordt er geen goede concentratie van het medicijn in uw bloed opgebouwd en werkt het medicijn daarom minder goed.
• Heeft u moeite met onthouden, wanneer en hoeveel van uw medicijnen u dagelijks moet innemen? Koop dan een medicijn dispenser, waarin u uw medicijnen per dag kunt sorteren.
• Heeft u moeite met of bezwaren tegen het innemen van de aan u voorgeschreven medicijnen, bijvoorbeeld vanwege eventuele bijwerkingen? Dan kan dat er toe leiden, dat u de medicijnen niet meer regelmatig inneemt. Bespreek dit met uw arts!

Gebruik medicijnen
De arts zal bij problemen kijken naar:
• de dosering en hoeveelheid medicijnen die u gebruikt.
• overschakelen naar een ander medicijn van hetzelfde type of een volledig nieuw type medicijn.
• combinatie van verschillende medicijnen op hetzelfde moment.

Uw arts kan u vertellen:
• of het medicijn voor u kan werken.
• hoe u het medicijn het beste kunt gebruiken.
• hoeveel en hoe vaak u het medicijn kunt gebruiken.
• hoe u het medicijn het beste kunt afbouwen.

U moet uw huisarts of specialist altijd vertellen:
• of u andere medicijnen (zelf gekocht of voorgeschreven door een andere arts) gebruikt.
• of u een andere medische aandoening heeft.
• of u binnenkort wordt geopereerd.
• of u eerder een ontstekingsremmende pijnstiller heeft voorgeschreven gekregen, die bijwerkingen gaf bij u.
• of u zwanger wilt worden of zwanger bent.
• of u borstvoeding geeft.
Dit is belangrijk omdat uw huisarts of specialist een zorgvuldige keuze moet maken tussen verschillende medicijnen.

Bijwerkingen
• Alle medicijnen kunnen bijwerkingen hebben bij gebruik, dus vraag uw arts of apotheker welke bijwerkingen u kunt verwachten of lees de bijsluiter.

Verminderen of stoppen
• Als u zelf zou stoppen met een medicijn of het aantal medicijnen zelf zou verminderen, kunnen uw klachten verergeren. Overleg daarom altijd eerst met uw huisarts of specialist als u minder medicijnen wilt gaan gebruiken of wilt stoppen.

Alternatieve behandelingen

Er bestaan veel soorten alternatieve behandelingen. Hiermee worden alle behandelingen bedoeld, die buiten de gewone wetenschappelijke medische zorg vallen. Voor de werking van deze behandelingen is geen wetenschappelijk bewijs geleverd. De alternatieve behandelingen worden ook wel ‘complementair‘ genoemd, omdat ze een aanvulling kunnen zijn op de reguliere medische behandeling door uw arts.
Veel mensen kiezen naast hun reguliere medische behandeling ook voor een alternatieve behandeling. Ze hopen dat dit extra helpt tegen hun klachten of beter helpt om met de klachten om te gaan.

Kan een alternatieve behandeling een vervanging zijn voor uw reguliere medische behandeling?
Nee, als u kiest voor een alternatieve behandelmethode is dat altijd een aanvulling op uw gewone medische behandeling. U moet niet stoppen met uw reguliere behandeling, want anders loopt u onnodige gezondheidsrisico’s. Overleg daarom altijd eerst met uw behandelend arts voordat u met een alternatieve behandeling begint.

Welke alternatieve behandelingen zijn er bijvoorbeeld?
Er zijn heel veel verschillende alternatieve behandelmethoden beschikbaar, die ook gecombineerd kunnen worden. Enkele voorbeelden zijn:
• Chinese geneeskunde (acupunctuur en tai chi).
• homeopathie (producten gemaakt uit planten en mineralen).
• Bowen therapie.
• Ayurveda.
• Bach bloesembehandeling.
• shiatsu-, voetzool- en klassieke massage.
• voedingssupplementen.

Waar moet u op letten?
• Bij veel alternatieve behandelingen is niet aangetoond dat ze daadwerkelijk werken. Als u er voor kiest om een alternatieve behandeling uit te proberen, let er dan op dat uw klachten niet toenemen. Stop met een alternatieve behandeling, zodra uw klachten toenemen.
• Bedenk ook altijd eerst waarom u een alternatieve behandeling wilt volgen.
• Bereid u goed voor door informatie over de alternatieve behandeling op te zoeken en te lezen. Overleg met uw behandelend arts, want bepaalde klachten kunnen verminderen door sommige alternatieve behandelingsmethoden.
• Bepaal zelf in welke alternatieve methode u vertrouwen heeft voor de verlichting van uw klachten en of u eraan wilt beginnen.

Wat kunt u het beste doen bij een keuze voor een alternatieve behandeling?
• Overleg altijd met uw behandelend arts over de alternatieve behandelmethode die u wilt gaan volgen.
• Overleg met uw behandelend arts en met de alternatieve behandelaar of zij met elkaar willen overleggen over uw behandeling.
• Kies een alternatieve behandelaar die een erkende beroepsopleiding heeft gevolgd en bij een beroepsorganisatie is aangesloten.
• Vraag uw alternatieve behandelaar vooraf naar het doel, de duur, de kosten en de risico’s van de behandeling. Hoeveel geld u kwijt bent, hangt af van welke behandeling u kiest, hoelang deze duurt en hoe u verzekerd bent.
• Stop niet met uw reguliere medische behandeling, want uw klachten kunnen hierdoor verergeren.
• Weeg tijdens een behandeling af of u wilt doorgaan of stoppen als uw klachten erger worden, als u geen effect van de alternatieve behandeling merkt of als u bijwerkingen krijgt.

Waarom is letten op uw voeding belangrijk?

• Gezonde voeding is belangrijk om de vitamines en mineralen en andere voedingsstoffen binnen te krijgen, die uw lichaam nodig heeft.
• Overgewicht levert risico’s op voor uw gezondheid en ziekteverloop. Bij reuma speelt overgewicht bijvoorbeeld een belangrijke rol bij artrose in knieën, heupen en enkels. De druk op uw gewrichten is dan gewoon te groot. Gezond eten en genoeg beweging (een sport beoefenen en actief in huis en buitenshuis) kan helpen om uw overgewicht te verminderen of tegen te gaan.
• Een gezond eetpatroon is dus altijd belangrijk en de diëtiste kan u daarbij ondersteunen met de juiste voedingsadviezen.

Wat is een gezond eetpatroon?
Met een gezond eetpatroon krijgt uw lichaam de juiste hoeveelheid goede voedingsstoffen binnen, die het nodig heeft. U eet de hoeveelheden, die uw lichaam nodig heeft. De diëtiste kan u daarbij ondersteunen met de juiste voedingsadviezen. Kijk op de Schijf van Vijf van het Voedingscentrum. U kiest uit ieder vak wat u wilt eten en u kunt iedere dag een andere keuze maken en variëren met uw eten. Let op de aanbevolen hoeveelheden per vak en doe dat iedere dag. Kijk op http://www.voedingscentrum.nl
De 5 vakken van de Schijf van Vijf zijn:
• Groente en fruit
• Brood, graanproducten en aardappelen
• Vis, peulvruchten, vlees, ei, noten en zuivel
• Smeer- en bereidingsvetten
• Dranken

Waar kunt u advies krijgen voor een gezond eetpatroon?
• Op de website van het Voedingscentrum kunt u terecht voor betrouwbare adviezen over gezond en gevarieerd eten.
• U kunt advies vragen aan uw huisarts of een diëtiste. De huisarts kan u door verwijzen naar een diëtiste. Sommige diëten kunnen mogelijk gericht tegen uw klachten helpen. Overleg met uw huisarts of diëtiste als u een bepaald dieet wilt proberen. En let erop dat u geen belangrijke voedingsmiddelen weglaat uit uw dagelijkse eetpatroon.

Wat kunt u doen bij een pijnlijke of droge mond?
Soms kunt u om verschillende redenen last van een droge of pijnlijke mond hebben. Tips:
• door te kauwen (op bijvoorbeeld stukje komkommer, suikervrij snoepje of kauwgom) en te zuigen (ijsklontje) worden de speekselklieren gestimuleerd om speeksel te produceren.
• een goede mondverzorging is belangrijk: goed tandenpoetsen, flossen en het gebruik van mondwater.
• spoel uw mond regelmatig, drink kleine beetjes water en gebruik eventueel een mondsproeier.
• laat hete dranken eerst wat afkoelen.
• gebruik ijs of koude gerechten, want koude verdooft de pijn.
• gebruik geen scherpe kruiden en specerijen, vruchtensap, koolzuurhoudende frisdranken, alcoholische dranken, erg zoute etenswaren en zure etenswaren.
• etenswaren met harde korstjes, noten, botjes en graten kunnen wondjes veroorzaken.
• gebruik bij de warme maaltijd soep, jus of saus om het eten smeuïger te maken.
• smeerkaas, smeerbare paté of salade, jam of honing op brood, pap, drinkontbijt en vla slikt bijvoorbeeld gemakkelijker door dan droog beleg.
• als u gemalen of vloeibare voeding moet gebruiken, kunt u met een mixer uw maaltijd vermalen met wat extra vocht.

Bij sommige vormen van reuma of gebruik van bepaalde medicijnen kunnen darmklachten voorkomen. De darmklachten kunnen ontstaan door de invloed van bepaalde medicijnen op de voedselopname. Andersom kan het voedsel, dat u eet, effect hebben op de werking van uw medicijnen.

Voedingssupplementen, visvetzuren, glucosamine en vitamine D?
• Voedingssupplementen zijn verkrijgbaar als pillen, poeders, druppels, capsules of drankjes en zijn bedoeld als aanvulling op onvoldoende dagelijkse voeding. Ze bevatten vitamines, mineralen of bio-actieve stoffen. Deze synthetische of geïsoleerde vitamines, mineralen of bio-actieve stoffen hebben dezelfde werking als de vitamines en mineralen die al van nature in uw eten en drinken zitten.
Veel mensen kiezen naast hun dagelijkse voeding voor een extra aanvulling op hun eetpatroon. De gebruikers van voedingssupplementen geven aan, dat ze positieve effecten van het gebruik van bepaalde kruiden, vitaminen en mineralen ervaren. Het lichaam neemt de voedingsstoffen in pillen gemakkelijker op dan de voedingsstoffen in eten. Maar als u gezond en gevarieerd eet, heeft u geen extra voedingssupplementen nodig, want u krijgt al voldoende voedingsstoffen, mineralen en vitamines binnen. Meld altijd aan uw huisarts en apotheker, dat u voedingssupplementen gebruikt.
• Visvetzuren lijken een licht ontstekingsremmend effect te hebben bij een hoge inname ervan. Er is vooral onderzoek naar gedaan bij reumatoïde artritis. Het advies is om twee keer per week vette vis te eten.
• Glucosamine kan als een milde pijnstiller werken bij artrose in de knie, maar stopt de artrose niet.
• Ons lichaam maakt vitamine D natuurlijk aan onder invloed van het zonlicht buitenshuis. Vitamine D heeft mogelijk een gunstige werking bij ontstekingsreuma, maar dat is nog onvoldoende bewezen. Mensen met lupus erythemathodes (LE), die weinig buiten komen vanwege huidklachten, wordt aangeraden om vitamine D te gebruiken via voorschrift van de arts. Vitamine D wordt ook voorgeschreven voor een betere opname van calciumtabletten bij artrose en osteoporose.

Omgaan met polymyalgia rheumatica (PMR)

U kunt alle normale activiteiten hervatten zodra de stijfheid is verdwenen, inclusief het sporten. Maar u kunt bijwerkingen krijgen door het gebruik van corticosteroïden. Bijwerkingen zijn een hogere bloedsuikerspiegel, gewichtstoename, slapeloosheid, osteoporose (botverlies), een cataract (staar aan het oog), dunner worden van de huid en blauwe plekken. Het controleren van deze problemen, waaronder ook botdichtheidstesten, is een belangrijk onderdeel van vervolgbezoeken aan uw arts.
Omdat PMR kan optreden bij een ernstiger aandoening arteriitis temporalis moet u uw arts meteen raadplegen als u PMR heeft en u symptomen krijgt van hoofdpijn, veranderingen in het gezichtsvermogen of koorts.

Om de polymyalgia rheumatica goed onder controle te krijgen, kunt u zelf het volgende doen:
• neem uw medicijnen consequent in, anders heeft het medicijn geen effect.
• oefenen en warm houden van de spieren of juist koelen met een icepack kan soms helpen om de klachten te verzachten.
• blijf actief in beweging.
• bewegingstherapie (fysiotherapie) is nodig om stijfheid en bewegingsbeperking van gewrichten te behandelen.
• houd u er rekening mee dat u zich tijdens en na de behandeling vermoeid kunt voelen: uw conditie kan tijdens de behandeling en door de ziekte achteruitgaan.
• raadpleeg uw arts als u bijwerkingen krijgt of als uw klachten erger worden.

Patient Education Library
Polymyalgia Rheumatica and Giant cell arteritis
https://www.ypo.education/rheumatology/polymyalgia-rheumatica-and-giant-cell-arteritis-t146/video/

Patient Education Library I Polymyalgia Rheumatica and Giant cell arteritis I https://www.ypo.education/rheumatology/polymyalgia-rheumatica-and-giant-cell-arteritis-t146/video/